هەوڵ بۆ کۆنتڕۆڵی پەرلەمانی عێراق؛ ململانێ لە ناو چوارچێوەی هاوئاهەنگی

بەشی نێودەوڵەتی- موحەدەسە ڕەزایی: لە دیمەنی سیاسیی ئاڵۆز و پڕ هەنگامەی عێراق، شوێنێک کە هاوپەیمانییەکان بە لۆژیکی مانەوە و هێز بیچم دەگرن و ئەمەگەکان زوو کۆتاییان پێ دێت، هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی 11ی نوامبێری 2025 نەک ڕووداوێکی سیاسیی ئاسایی، بەڵکوو خاڵێکی وەرچەرخانی دیاریکەر دەبێت. ئەم هەڵبژاردنانە، زیاتر شوێنی ڕووبەڕووبوونەوەی دوو جەمسەر لە دەروونی ئۆردووگایەکی هاوبەش، واتە "چوارچێوەی هاوئاهەنگیی شیعە"یە. لە لایەک محەمەد شیاع سوودانی سەرۆک وەزیرانی کردەوەخواز و بنیاتنەری "دەوڵەتی خەزمەت" وەستاوە کە بە هاوپەیمانیی گشتگیری "ئاوەدانی و گەشە" بەدوای درێژکردنەوەی خولی سەرۆک‌وەزیران و سەقامگیرکردنی پێگەی وەک سەرکردەیەکی نیشتمانییە، و لە لایەکی ترەوە "نووری مالیکی" سیاسەتوانانی کۆنەکار و سەرۆک‌وەزیرانی پێشوو دانیشتووە کە بە هاوپەیمانیی ڕێک و پێک و تۆکمەی "دەوڵەتی یاسا"، بەدوای وەرگرتنەوەی دەەسەڵات و کۆنتڕۆڵی ڕکابەری نوێ و سەلماندنی ئەو باوەڕەیە کە هێشتاش هەر خۆی داڕێژەری سەرەکیی هاوکێشەکانی هێز لە بەغدایە.

ئەو ڕکابەرییە، ڕووبەڕووبوونەوەی تێکنۆکراتێکی خۆشەویست و ستراتژیستێکی بەهێزە؛ ململانێیەک کە ڕەنگە چارەنووس و ئارایشی سیاسیی عێراق بۆ ساڵانی داهاتوو پێناسە بکاتەوە.

کردەوەخوازی؛ هەوڵی هاوپەیمانی ئاوەدانی و گەشە بۆ مانەوەی لە دەسەڵات

محەمەد شیاع سوودانی کە پاش بەربەستی سیاسیی درێژخایەن لە ساڵی 2022 وەک بژێرەیەکی ئاشتی‌خوازانە لە دڵی چوارچیوەی هاوئاهەنگی هاتە دەرێ، لە ماوەی دوو ساڵی ڕابردوو هوشیارانە هەوڵی داوە لە "سەرۆک‌وەزیرانێکی پشکمەندانە" ببێتە "سەرکردەیەکی سەربەخۆ". ئەو ئێستا سەرمایەی کۆمەڵایەتی و کارنامەی ئاوەدانی خۆی کردۆتە ئامرازێکی سیاسیی بەهێز و لە قەوارەی گەورەترین هاوپەیمانی هەڵبژاردنەکانی عێراق، واتە هاوپەیمانی "ئاوەدانی و گەشە" ڕێکی خستووە. ئەم هاوپەیمانییە چەترێکی گەورەی سیاسییە کە کۆمەڵێکی ناهاوسەنگ و هاوکات ستراتژیکی لە کەسایەتی و ڕەوتەکانی هێناوەتە ژێر سێبەری خۆی.

لێکدانەوەی پێکهاتەی هاوپەیمانی "ئاوەدانی و گەشە"

چاوخشاندنێک بە ڕەهەندە سەرەکییەکانی ئەم هاوپەیمانییە، باس لە ستراتژیی کردەوەخوازانە و ڕنگە پڕ لە ڕیسکی دەکات. کاکڵەی سەرەکیی ڕەوتی "فەراتین" بە سەرکردەیی خود سوودانی، تەوەر و شوناسدەری هاوپەیمانییەکەیە. بوونی کەسایەتیگەلێکی وەک "فالح فەیاز"(سەرۆکی ڕێکخراوی حەشدی شەعبی) بە بزووتنەوەی عەتا و "ئەحمەد ئەسەدی"(وەزیری کار و وتەبێژی پێشووی هاوپەیمانی فەتح) بە لیستی بێلادی سوومێر، سینگ و قورسایی ئەمنی و سیاسیی بەرچاویان داوە بەم هاوپەیمانییە.

کەچی لەمناوە یەکێک لە سەیروسەمەرترین لایەنەکانی هاوپەیمانی "ئاوەدانی و گەشە"، بوونی کەسایەتیی "ئەیاد عەلاوی" سەرۆک‌وەزیرانی پێشوو و سکۆلار و نزیک لە ئەمریکایە و ئەمە لە خۆیدا دژوازییەک ساز دەدا لە هەوڵەکانی سوودانی بۆ چێکردنی بنکەیەکی سەرووئایدۆلۆژی و ڕاکێشانی باڵە جۆراوجۆرەکانی عێراق بۆ لای خۆی.

ستراتژی و خەسارەکان

دیارە ئامانجی سەرەکیی ئەم هاوپەیمانییە بە 470 بەربژێر لە 12 پارێزگادا، بە ئاشکرا درێژکردنەوەی خولی سەرۆک‌وەزیرێتیی سوودانییە و ستراتژیی ئەوان پشتئەستوورە بە چەند بابەت: ئا. ئاراستەکردنی کارنامەی ئاوەدانی دەوڵەت وەک دەسکەوتێکی هەستیار، ب. ڕاکێشانی کەسایەتییە کاریگەرەکان لە باڵە جۆراوجۆرەکان بۆ بەرزکردنەوەی ڕێژەی دەنگەکان، ج. ڕێککەوتنی پشت‌ پەردە لەگەڵ سەرکردەکانی سوننە بۆ گەڕەنتیی پاڵپشتیان لە قۆناغەکانی پاش هەڵبژاردن و پێکهێنانی فراکسیۆنی زۆرینە.

بەوشەوە هاوپەیمانی "ئاوەدانی و گەشە" بەرەوڕووی ئالنگاری و خەساری جیدییە کە بریتییە لە ناهاچەشنی و فرەچەشنی ئایدیۆلۆژی و هزریی ئەندامانی. هەر بۆیە ڕەخنەگران چارەنووسی "هاوپەیمانی نەسر"ی حەیدەر عەبادی لە ساڵی 2018 وەبیر سوودانی دێننەو کە سەرەڕای خۆشەویست‌بوونی، پاش هەڵبژاردنەکان بە هۆی دژایەتی ناوخۆیی، لەبەر یەک هەڵوەشایەوە.

تارمایی سیاست و دەوڵەتی سیبەر؛ گەڕانەوەی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا

لە بەرامبەر هاوپەیمانیی فرەڕەنگ و نوێی سوودانی، پێکهاتەیەکی تەکوز، یەکپارچە و تەواو ناسراوە وەستاوە بە ناوی هاوپەیمانی "دەوڵتی یاسا" بە سەرکردەیی نووری مالیکی. ئەم هاوپەیمانییە زیاتر لەوەی بەرەیەکی سیاسی بێت، حزبێکی سیاسی کلاسیک بە سەرکردەیەکی کاریزمان و خاوەن هێرارشیەتی تایبەت بەخۆیەتی.

تایبەتمەندییەکانی ماشینی سیاسی دەوڵەتی یاسا

هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا کە پێشینەی دوو خول سەرۆک‌وەزیرانی بۆ نووری مالیکی(2006-2014) و ناساندنی حەیدەر عەبادی لە 2014ی پێیە، لە ساڵی 2018ـه‌وە ڕێک و پێک‌تر و ڕەسەنتر دەرکەوتووە. مێژووی ئەو هاوپەیمانییە نیشان دەدا کە هەر کەس لە دژی مالیکی وەستاوە، وردە وردە لە پێکهاتەکە وەلا نراوە و ئەم تایبەتمەندییە، وێڕای سازدانی تەکوزی ناوخۆیی، دەوڵەتی یاسای کردۆتە ڕێکخراوێکی تاکەکەسی کلە مانەوە و هێزی بەستراوە بە پێگە و لێهاتوویی سەرکردەکەی. ئەم هاوپەیمانییە، بێجە لە هەڵبژاردنەکانی 2018، بەردەوام یەکێک لە دوو جەمسەری سەرەکیی هێز لای شیعەکان بووە و پشتئەستوورە بە پێگەی دەنگی نەریتی و ئەمەگناسانەی.

ستراتژیی "دەوڵەت لە دەوڵەت"

لە فەزای سیاسیی عێراق، نووری مالیکی بە پێکهێنانی "دەوڵەتی سێبەر" بەناوبانگە و ڕەخنەگرانی لایان وایە کە ئەو تەنانەت کاتێک سەرۆکی دەوڵەتیش نییە، هاوکێشەکان ئیدارە دەکات. ئەم ستراتژییە لە دەوڵەتی ئێستای سوودانی بە شێوەی ئاشکرا بەرچاوە. لە کاتێکدا کە هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا خۆی بە جەمسەری سەرەکیی دژایەتی درێژکردنەوەی سەرۆک‌وەزیرێتیی سوودانی ناساندووە و میدیا نزیکەکان خەریکی ئاشکراکردنی توند لە دژی ئەو و هاوپەیمانانی (وەک تۆمەتی ئەندامێتی لە حزبی بەعس)ـین، چوار وەزیری گرینگی کابینەی سوودانی (نەوت، کارەبا، وەرزش و کشتوکاڵ) لە پشک و بەربژێرانی پاڵپشتکراوی هاوپەیمانییەکەی ئەو(نووری مالیکی)ن. لە کاتێکدا هاوپەیمانییەکەی سوودانی تەنیا دوو وەزیری لە ئەنجومەن وەزیران لەگەڵە.

ئەم دژوازییە بەرچاوە، بەڵگەیەکە بۆ لاینگرانی سوودانی کە دەڵێن مالیکی بەدوای سەرۆک‌وەزیرانی گوێ‌ڕایەڵە، نەک هاوبەشێکی سەربەخۆ. لەو گۆشەنیگایەوە، دژایەتی ئێستای مالیکی لەگەڵ سوودانی نە ناکۆکی لەسەر پلانەکان، بەڵکوو بە هۆی سەربەخۆ جووڵانەوەی سوودانی و پێڕەوی‌نەکردنی لە دەوڵەتی سێبەرە. ئەمە هەمان نمانەیەکە کە ڕەخنەگران بە "ڕوانگەی کورتخایەن"ی مالیکی ناوی لێ دەبەن؛ ڕێک وەک لایەنگری و دژایەتی دواتری لە حەیدەر عەبادی، یان بەربژێرکردنی سوودانی بە کاندیدی کۆتایی چوارچێوەی هاوئاهەنگی لە 2022 و بە ڕکابەری سەرەکی ناساندنی لە 2025دا.